چرا فوتبال؟
یک توپ، قطعه ای زمین مستطیل شکل یا بهتر است بگویم چند متری زمین مسطح، دو دروازه که حتی می تواند فاصله ی بین دو قلوه سنگ باشد، و چند نفر آدم در دو گروه که توپ را به سمت دروازه ی حریف پیش ببرند. این چند قلم، تمتم آن چیزهایی است که برای لذت بردن از محبوب ترین ورزش و صد البته بازی دنیا به آنها نیاز دارید. بس نهایت ساده ولی عجیب این است که همین امکانات حداقلی پایه ی ورزشی است که که بیش از هر ورزش دیگری – چه انفرادی و چه گروهی- با زندگی نسل ها، نسل هایی از هر قاره، از هر نژاد، از هر زبان و از هر مذهب و با پیچیده ترین خواست ها، آرزوها، عقاید و مبارزات آنان آمیخته است. البته چیزی که گفته شد به هیچ وجه نکته ی مبهم و رازآلودی نیست؛ در حقیقت، واقعیتی است که حتی اگر علاقه ای به فوتبال ندارید با بهره مندی از اندکی هوش، از آن مطلعید. ولی مسئله ای که در پس این بدیهی بودن پنهان مانده و آن چنان که باید به آن پرداخته نشده این پرسش استکه چرا فوتبال، چرا فوتبال بود که اینچنین با زندگی انسان ها انسان ها، با همه ی جنبه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و مذهبی این زندگی ارتباط پیدا کرد؟ فوتبال چه داشت و در واقع چه دارد که ورزش های گروهی دیگری چون والیبال و بسکتبال فاقد آن هستند؟ [1] آیا صرفاً از سر شانس و تصادف بود که زندگی مردم بیشتر از هر ورزش دیگری، با فوتبال عجین شد؟ خیر، دامنه ی این در هم آمیختگی چنان وسیع است که توجیه آن با شانس تنها از سر خود باز کردن تفکر است. پس شاید فوتبال در شکل خاص خود دارای ویژگی های سیاسی و اجتماعی خاصی است. هر چند که شاید بتوان این چنین ویژگی هایی در آن یافت [2]. با این حال این نوع پیچیده سازی خود مصداق ساده اندیشی است؛ مگر جلو بردن توپ به قصد رساندن آن به تور دروازه ی حریف ( که علی رغم تمام پیچیدگی های تاکتیکی فوتبال هنوز هم شکل اساسی فوتبال است) چه محتوای سیاسی و اجتماعی چشمگیری می تواند داشته باشد؛ آن هم به حدی که وسیع ترین و متنوعترین گروه ها را به خود جلب کند؟! قطعاً از این طریق هم به جایی نخواهیم رسید.
بهتر است برای واضح شدن مسئله ای که مطرح شد ابتدا با ذکر برخی نمونه های تاریخی، منظور از درهم آمیختگی فوتبال با جنبه های سیاسی، اجتماعی، مذهبی و فرهنگی زندگی را روشن سازیم.
سلتیک-گلاسگو
گرام سونس ( Graeme Sounes) اسکاتلندی از مجموع 21 سال دوران فوتبال حرفه ای اش، 5 سال آن را زا 1986 تا 1991 را در یکی از دو غول ( البته در این مورد سابقاً غول) کشور زادگاهش، گلاسگو رنجرز سپری کرد. اما او در طول این چند سال مجبور شد واقعیتی مهم از ندگی اش را پنهان کند تا بتواند بدون دردسر فوتبالش را ادامه بدهد. سونس در تمام این 5 سال کاتولیک بودن خودش را از هوادارن پروتستان تیمش مخفی کرد. البته او برای این پنهان کاری کاملاً هم بر حق بود. Old Firm [3] در کنار و شاید بیش از آنکه مسابقه ای ورزشی باشد ، نبردی است مذهبی بین طرفداران کاتولیک و جمهوری خواه سلتیک در برابر رنجرزی های پروتستان و سلطنت طلب. واقعیت هم این است که برد در این جنگ، برای طرفداران هر یک از این دو تیم نه تنها طرفاً یک پیروزی ورزشی بلکه در عین حال گونه ای سروری عقیدتی بر حریف شکست خورده، حداقل تا نبرد بعدی است. اما قطعاً مثال ها فراتر از این مورد در گوشه ای از جزیره ی ابری بریتانیاست.
در آمریکای جنوبی، در کشور مارادونا، آرژانتین، هر ساله نبرد «سوپر کلاسیکو» -جنگی که گزارش نشریه یObserver آن را یکی از 50 مبارزه ی ورزشی ای دانست که باید حتماً قبل از مرگ ببینید- بین دو تیم بوکاجونیورز و اتلتیکو ریورپلاته در می گیرد. این مسابقه نیز چیزی فراتر از یک رویارویی ورزشی صرف است. اگر سلتیک- گلاسکو رنجرز نبردی مذهبی است این یکی مبارزه ای طبقاتی است (یا لااقل بوده است). هر بار که این دو تیم در مقابل هم صف آرایی می کنند،در پس صف بازیکنان بوکاجونیورز هزاران هزار کارگر، به ویژه کارگران راه آهن [4] که لباس تیم الهام گرفته از لباس کار آنهاست با تشویق های خود تیم شان را آماده ی رویارویی با حریفی می کنند که همیشه به لقبش «میلیونرها» نازیده است.
حال بیایید سری به یونان بزنیم. همه ی فوتبال دوستان خوب می دانند که مهمترین مسابقه ی فوتبال این کشور، مادر دربی ها، المپیاکوس- پاناتینایکوس است که خود دارای صبغه ی طبقاتی است. اما بعد از این دو تیم و در درجه ی اهمیت کمتری، باشگاه دیگری در آتن هست که نبرد آن با دو تیم اصلی شهر، حداقل قبلاً، مبارزه ای بود برای کسب هویت در خانه ی جدید. آ. ا. ک. آتن، هرچند هرگز به اندازه ی دو باشگاه بزرگ آتن به موفقیت نرسیده است و حتی معمولاً مورد تحقیر طرفداران آنها بوده است، اما هرگز نمی توان از این نکته چشم پوشید که این تیم برای آوارگان جنگ یونان و ترکیه که باشگاه را بنا نهادند، وسیله ای حیاتی برای بیان موجودیت و شکل دادنِ هویت شان بود. قطعاً آوارگانی که یکصدا در ورزشگاه تیم خود را تشویق می کردند، بیش از هر زمان دیگری حسی از هویت را در خود می یافتند.
در همسایگی ایران، در ترکیه، مسابقه ی بین گالاتاسرای و فنرباغچه ، برای هوادارن این دو تیم نبردی فرهنگی است بین دو ساحلِ تنگه ی بوسفر؛ در یک سمت گالاتاسرای که از بخش اروپاییِ استانبول برخاسته است و در سمت دیگر فنرباغچه ی آسیایی.
در پایتخت ایتالیا، دربی کاپیتاله، در عین حال که برای هوادان اکثراً کارگر رم و از سوی دیگر هوادارن برخاسته از طبقه ی متوسط لاتزیو، گونه ای مبارزه ی طبقاتی بوده است، از جهات دیگری هم برجسته است و آن هم گرایشات فاشیستی و نژادپرستانه ی طرفداران لاتزیو است که هرگز هم سعی ای برای پنهان کردن آن نداشته اند. این گرایشات آنچنان بر این باشگاه موثربوده اند که 91 سال طول کشید تا سرانجام لاتزیو در سال 2001 برای نخستین بار اقدام به جذب یک بازیکن سیاه پوست – فابیو لیورانی- کند؛ بازیکنی که در همان دوران حضورش درلاتزیو به دست هواداران خودی هو می شد.
مصداق این مبارزه ها، این در هم آمیختگی ها درهر گوشه ای از جهان به آسانی یافت می شود؛ نبرد الزمالک-الاهلی در مصر ( کشتارهایی که پس از انقلاب مصر در زمین های فوتبال و یا اطراف آن رخ داد بسیار چشمگیر است) ، جنگ هایدوک اسپلیت- دینامو زاگرب در کرواسی ( رقابت هوادان این دو تیم در زمان فروپاشی یوگوسلاوی به سازماندهی نبردهای مسلحانه کمک رساند) ، لیورپول- منچستر یونایتد در انگلستان، مسابقه ی آژاکسی هایی که به هنرمندان پر تعداد تاریخ شهرشان آمستردام می بالند در برابر فاینوردی هایی که از روتردام کارگری آمده اند و همین طور نبردهای ملی فوتبالی ای که به شدت با ناسیونالیسم، آن هم در افراطی ترین شکل آن آمیخته است؛ مجارستان- رومانی، آلبانی- صربستان، هلند-آلمان و بسیاری نمونه های دیگر.
حالا می توان سوالی را که ابتدا مطرح کردیم به این شکل بسط دهیم؛ چرا فوتبال با خواستها، تنش ها و مبارزات طبقاتی، ناسیونالیستی، مذهبی، قومی، اقتصادی و فرهنگی این چنین ارتباط تنگاتنگی دارد؟ در عین حال، اگر ما پذیرفته ایم که انسان هایی با هر نوع گرایش سیاسی، مذهبی و اجتماعی به فوتبال علاقه دارند و آن را برای خود ضروری می دانند؛ پس سوال مطرح شده در عین حال به این معنا نیست که چرا فوتبال محبوبترین ورزش جهان است؟ پاسخ به این پرسش کلیدی ترین مسئله ای است که هر علاقه مند به فوتبالی باید به آن بیاندیشد.
اما در اینجا لازم است که قبل از هر چیزی از یک سوء تفاهم پیش گیری کنیم، و آن هم این که هر چند پوشش رسانه ای گسترده ی فوتبال بر محبوبیت آن موثر است اما فوتبال حتی قبل از غلتیدن به چرخه ی رسانه و پول ( مگر می شود در شرایط کنونی این دو را از هم جدا دانست؟) هم بسیار محبوب بود. در واقع در ابتدا این فقط رسانه نبود که اقبال به فوتبال را افزایش داد بلکه در عین حال فوتبال خود آنقدر محبوب بود که رسانه بتواند از آن به نفع خود بهره برداری کند.
بنابراین اگر فوتبال حتی بدون توجه رسانه ها هم ورزش محبوبی بود، پس باید دلیلِ این اقبال را در خودِ آن جست؛ در ساده ترین شکلش، مثل فوتبال بازی کردن چند پسر بچه در یک کوچه، یا روی ماسه های ساحل، یا در محوطه ی یک مجتمع مسکونی. شما به آسانی می توانید فوتبال بازی کنید و در واقع نخستین دلیل محبوبیت فوتبال همین سادگی آن است؛ سادگی ای که خود از چند جهت قابل بررسی است.
برای اجاره سالن فوتبال و شرکت در مدرسه فوتبال به اسان اسپرت مراجعه کنید.
فوتبال ورزش و بازیِ بی نهایت ساده ای است؛ در ابتدا به این دلیل که برای برگزاری آن به امکانات خاصی نیاز ندارید. شما نه به توری آویخته در 2 و نیم متری نیاز دارید و نه به دو حلقه ی آویخته در 3 متری سطح زمین، نه لباس خاصی احتیاج است و نه لزوماً جنس زمینی که روی آن بازی می کنید اهمیتی دارد؛ با توپی صد هزار تومانی، تا یک توپ پلاستیکی، تا چند جوراب در هم گلوله شده و یا حتی مثل روزهای نخستین فوتبال با یک مثانه ی خوک هم می شود از فوتبال لذت برد. امکاناتی که برای فوتبال ضروری است به اندازه ای محدود و کم تعداد و در عین حال به راحتی قابل فراهم است که نیاز به پول را به حداقل می رساند و بی تردید این یکی از نخستین و اصلی ترین دلایلی است که آن را به ورزشی محبوب برای همه به ویژه برای طبقات پایینی جامعه بدل ساخته است (واقعیتی که نه به قدرت سابق ولی کمامان پا برجاست).
اما فوتبال تنها از این جهت ساده نیست. نکته بعدی سادگی و در عین حال انعطاف فوق العاده ی قوانین آن است که نه تنها مخاطب را نسبت به ورزش های دیگر آسان تر به خود جلب می کند بلکه سریع تر و راحت تر از آنها همین مخاطب را بدل به بازیکن می سازد. در فوتبال نه تنها خبری از قوانینی چون Double ، Running ، 3 ثانیه، 24 ثانیه، 8 ثانیه، و 5 ثانیه نیست، بلکه در عین حال قانون های فوتبالی قابل حذف و انعطاف پذیرند. در واقع برای فوتبال بازی کردن، حتی لزوماً نیازه به داور نیست ؛ همانطور که رعایت اندازه ی دروازه، طول و عرض زمین، و زمان قانونی ضرورتی ندارد. شما خیلی راحت تر، و البته بسیار بی قانون تر از آنچه فکرش را بکنید می توانید بازی را شروع کنید. همین سادگی فوق العاده قوانین بی تردید در جلب علاقه ی توده ها موثر است.
اما این تنها ابتدای کار است. فوتبال کمتر از ورزشهایی چون والیبال، راگبی، و بسکتبال دست به تصفیه ی بازیکنان بر اساس شرایط جسمانی شان می زند. هر چند فوتبال، مثل هر ورز دیگری، از بازیکن توقع حداقل هایی را دارد اما با هر قیاسی این حداقل ها نسبت به بسیاری از ورزش های دیگر به سهولت دست یافتنی است. مگر نه این که گارینشا، این هنرمندترین فوتبالیست تاریخ، با پاهایی توپ را پیش می برد که حتی هم ارتفاع نبودند؟ پاهایی که با آنها هرگز نمی توانید در یک مسابقه والیبال جهش کنید. و مگر نه این که قد برخی از بهترین فوتبالیست های حتی از میانگین قد مردم معمولی هم پایین تر بود، چه رسد به استانداردی که برای بسکتبالیست شدن نیاز است؟ برای فوتبال بازی کردن نه تنها نیازی به امکانات آنچنانی نیست، بلکه به عضلات فوق العاده ورزیده و قدی خاص هم احتیاج ندارد. فوتبال پذیرا ترین ورزش گروهی است.
منبع:
